Hüquq ixtisası uzun illərdir həm Azərbaycanda, həm də dünyada ən çox seçilən ixtisaslardan biridir. Bu sahə yalnız məhkəmələrdə işləməklə məhdudlaşmır, eyni zamanda dövlət idarəçiliyi, beynəlxalq təşkilatlar, özəl sektor və akademik fəaliyyət üçün də geniş imkanlar açır. Bu yazıda əvvəlcə Azərbaycandakı hüquq təhsili haqqında ətraflı danışacağıq, daha sonra isə xaricdə hüquq təhsili və imkanlarını nəzərdən keçirəcəyik.
Azərbaycanda hüquq fakültələri ənənəvi olaraq ən çox tələbə qəbul edən və prestijli ixtisaslardan biridir. Əsasən Bakı Dövlət Universiteti, ADA Universiteti, Xəzər Universiteti, eləcə də bir sıra regional universitetlər hüquq fakültələri ilə tələbələrə təhsil imkanı yaradır. Tədris müddəti bakalavr pilləsində 4 ildir. Bu müddət ərzində tələbələr mülki hüquq, cinayət hüququ, inzibati hüquq, beynəlxalq hüquq, konstitusiya hüququ və məhkəmə prosesi kimi əsas sahələr üzrə bilik əldə edirlər.
Hüquq fakültələrinə qəbul Dövlət İmtahan Mərkəzinin keçirdiyi imtahanlarla həyata keçirilir. İmtahan nəticələri əsasında toplanan ballar tələbənin hansı universitetdə oxuya biləcəyini müəyyənləşdirir. Bəzi universitetlər əlavə müsahibə və daxili seçim mərhələsi də tətbiq edə bilər.
Bakalavr – 4 il davam edir və tələbələrə ümumi hüquqi baza qazandırır. Magistratura – 1,5–2 il davam edir və tələbələr müəyyən ixtisaslaşma sahəsi seçə bilirlər: mülki hüquq, beynəlxalq hüquq, iqtisadi hüquq və s. Doktorantura – elmi fəaliyyət və akademik karyera üçün nəzərdə tutulub.
Azərbaycanda hüquq fakültəsini bitirən hər kəs hüquqşünas hesab olunur. Lakin “vəkil” statusu almaq üçün əlavə şərtlər var:
Yüksək hüquqi təhsil diplomu, Ən azı 3 il hüquqi sahədə iş təcrübəsi, Vəkillərin İxtisas Komissiyasının keçirdiyi imtahan və müsahibədən uğurla keçmək. Bunlar peşəkar fəaliyyət üçün zəruri addımlardır və hüquq sahəsində etibar qazanmaqda mühüm rol oynayır.
Hüquq fakültələrində tədrislə yanaşı, məhkəmələrdə, dövlət qurumlarında və özəl hüquq firmalarında staj keçmək tələbələrin bacarıqlarını gücləndirir. Son illərdə hüquq klinikaları, pro bono layihələr və simulyasiya məhkəmələri (moot court) də təcrübə prosesinə əlavə olunub.
Azərbaycanda hüquq təhsilində müəyyən çətinliklər mövcuddur: praktiki bacarıqların tam formalaşmaması, maddi-texniki bazanın məhdudluğu, müəllimlərin iş yükü və s. Amma beynəlxalq əməkdaşlıqlar, xarici mübadilə proqramları və yeni tədris metodlarının tətbiqi bu sahənin inkişafına xidmət edir.
Hüquq ixtisası üzrə təhsil dünyada iki əsas hüquq sistemi üzərində qurulub:
Common law (İngiltərə, ABŞ və digər ingilis dilli ölkələr) Civil law (Avropa, postsovet ölkələri və s.)
Bu fərq dərs proqramlarına və gələcək peşə fəaliyyətinə birbaşa təsir göstərir.
Böyük Britaniya – LLB (bakalavr) proqramları 3 il davam edir. ABŞ – Hüquq təhsili J.D. proqramı ilə başlayır. Bu magistr səviyyəsində hesab olunur və 3 il davam edir. Avropa ölkələri – Adətən 3 illik bakalavr + 1–2 illik magistr (LLM) modeli ilə işləyir.
Xarici universitetlərdə LLM (Master of Laws) proqramları xüsusilə beynəlxalq tələbələr üçün populyardır. Burada tələbələr beynəlxalq hüquq, insan hüquqları, ticarət hüququ və digər sahələr üzrə dərinləşmiş bilik əldə edirlər.
İngiltərə – solicitor olmaq üçün yeni tətbiq edilən SQE imtahanını vermək və 2 il iş təcrübəsi toplamaq lazımdır. ABŞ – hər bir ştatın öz bar imtahanı var. Əksər hallarda ABA tərəfindən tanınmış hüquq məktəbindən J.D. dərəcəsi tələb olunur. Avropa – ölkədən-ölkəyə fərqli imtahan və təcrübə tələbləri mövcuddur.
Xaricdə hüquq oxumaq üçün adətən tələb olunur:
Dil sertifikatı (IELTS, TOEFL), Əvvəlki təhsil diplomu və transkript, Bəzi hallarda LSAT kimi xüsusi qəbul imtahanı, Tövsiyə məktubları və motivasiya məktubu.
Təhsil almaq istədiyiniz ölkədə hüquqi sistemin hansı əsasda qurulduğunu bilin. Diplomun Azərbaycanda tanınmasını və nostrifikasiya prosesini öncədən araşdırın. Təhsil xərclərini, yaşayış və staj imkanlarını müqayisə edin.
Azərbaycanda hüquq təhsili sizə möhkəm hüquqi baza qazandırır və yerli bazarda uğur qazanmaq üçün yetərlidir. Lakin beynəlxalq hüquq, insan hüquqları və ya qlobal ticarət sahələrində karyera qurmaq istəyənlər üçün xaricdə təhsil daha geniş perspektivlər açır.
Əgər hədəfiniz yalnız ölkədaxili peşə fəaliyyəti isə, Azərbaycanda təhsil və sonradan vəkil imtahanı kifayət edir. Amma beynəlxalq karyera planlayırsınızsa, xaricdə hüquq oxumaq və orada peşə lisenziyası almaq sizə daha çox imkan yaradacaq.
